Voor de uitgave van het Equiday magazine schreef ik onderstaande artikel over learned helplessness bij paarden:
Misschien herken je dit beeld wel:
Een manegepaard op stal. Een doffe vacht, doffe ogen. Staat met zijn hoofd in de hoek van de stal, reageert niet of nauwelijks op zijn omgeving. Hij wordt geborsteld en opgezadeld zonder een duidelijke blijk van reactie. Tijdens de paardrijlessen doet hij braaf wat er gevraagd wordt. Hij negeert hierbij geroutineerd het onhandige en ongecontroleerde trekken aan de teugels van de (beginnende) ruiter op zijn rug. Hij negeert het willekeurige schoppen van de benen en het eventuele slaan met de zweep. Hij stapt, draaft en galoppeert wanneer dat de bedoeling is. Na de les laat hij zich weer op stal zetten en gaat hij weer in zijn vertrouwde pose in de hoek van de stal staan. Waar zijn stalgenoten druk worden rond voertijd, blijft hij in stilte wachten op zijn voer. Waar anderen stereotypische stalondeugden ontwikkelen, is dit bij hem niet het geval. Hij is juist apathisch en oogt depressief. Het enige dat hij doet is staan en doen wat er van hem gevraagd wordt. Dit is een typisch voorbeeld van een paard dat lijdt aan mogelijke learned helplessness.
Learned helplessness in paarden
Learned helplessness is een psychologische gesteldheid waarbij een paard geleerd heeft dat hij geen controle heeft over een situatie die onprettig of schadelijk voor hem is (geweest). Hij heeft ervaren en geleerd dat wat hij ook deed om de vervelende situatie te veranderen, dat niets zin had, en dat hij hulpeloos was als het ware. Alle pogingen die hij ondernam om zelf iets aan zijn situatie te veranderen bleken nutteloos en dit veroorzaakte een staat van hulpeloosheid. Dit zijn paarden die alle hoop hebben opgegeven. Ze hebben in het verleden verzet getoond tegen hun pijn en/of ongemak, maar dit verzet is onderdrukt en of jarenlang genegeerd. Zodoende heeft het paard geleerd dat zijn verzet geen zin heeft en het paard keert in zichzelf en lijdt in stilte.
Learned helplessness wetenschappelijk bewezen?
Learned helplessness is inmiddels bewezen voor meerdere zoogdieren, maar tot op heden is er nog geen bewijs voor het bestaan ervan bij paarden. Er zijn echter wel sterke aanwijzingen dat learned helplessness ook voorkomt bij paarden. Deze redenen zijn met name te vinden binnen training en management.
Wat is de rol van training en management in de ontwikkeling van learned helplessness?
Training
De meeste paarden worden getraind door middel van negatieve bekrachtiging. Dit hoeft geen probleem te betekenen mits de timing van de trainer goed is en druk verlicht wordt op het moment dat het paard het gewenste gedrag laat zien.
Echter bestaat de kans dat de timing van de trainer niet goed is, en dat druk niet (direct) verlicht wordt bij de gewenste respons. Ook het gebruik van mogelijke hulpteugels, die gangbaar zijn in de reguliere paardensport, brengt het paard in een situatie van waaruit hij niet kan ontkomen. Dit samen kan zorgen voor tal van gedragsmatige problemen als het ontwikkelen van niet-reactief en lethargisch gedrag, waar learned helplessness een voorbeeld van is.
Management
Naast training kan ook management zorgen voor een afname van gevoel van controle. Veel paarden worden op een manier gehouden die ver af staat van hun natuurlijk gedrag en natuurlijke behoeftes, en waaruit ze niet kunnen ontsnappen. Ze leven veelal in geïsoleerde stallen zonder toegang tot vrije beweging, zonder natuurlijke foerageermogelijkheden en zonder vrije keuze in sociale behoeften. Het paard kan niets aan deze situatie veranderen maar moet het ondergaan. Zijn interne motivatie wordt op deze wijze tegengegaan door het management.
Paarden die het grootste gedeelte van hun leven gehouden worden in dergelijke stallen, zonder mogelijkheid tot sociaal contact, worden op den duur vaak apathisch en lethargisch. Deze lethargie neigt vervolgens ook naar aangeleerde hulpeloosheid.
Wat kun je doen als jouw paard lijdt aan aangeleerde hulpeloosheid?
Heb je een paard waarvan je vermoedt dat hij of zij lijdt aan learned helplessness? Laat dan eerst de fysieke gezondheid testen door je dierenarts. Er zijn namelijk ook enkele fysieke ziekten die overeenkomstige symptomen hebben. Is jouw paard fysiek gezond en heb je sterke aanwijzingen dat er sprake is van learned helplessness? Gebruik dan zeker onderstaande tips.
Een paard dat lijdt aan learned helplessness is gedurende lange tijd niet gehoord en er is niet naar hem geluisterd. Hij heeft in het verleden communicatie afgegeven waarin zijn pijn en/of ongemak aangaf, maar hier is niet (adequaat) op gereageerd door de mensen uit zijn omgeving. Om die reden heeft hij de duidelijke communicatie naar mensen toe stopgezet. Wanneer jouw paard lijdt aan learned helplessness, is de kans dan ook erg groot dat het moeilijk is contact met hem te krijgen en open communicatie tot stand te brengen. Gelukkig zijn er mogelijkheden voor jouw paard om het goede in de mensen en de wereld om hem heen weer in te kunnen zien. En jij kunt jouw paard daarbij helpen. Dit zal jullie band enorm ten goede komen.
Training
- Eigen initiatief belonen: Een paard dat lijdt aan learned helplessness zal weinig tot geen eigen initiatief laten zien, want dat heeft hem in de toekomst immers niets dan straf opgeleverd. Maar het gevoel van eigen initiatief is van wezenlijk belang voor het welzijn van paarden. Beloon dus elk moment van eigen initiatief dat je van je paard ziet, hoe klein het ook is. Zo kwam ik eens een paard tegen dat jarenlang fysiek en daardoor ook mentaal opgesloten was. Tijdens één van de eerste sessies al, liep hij ineens op een volle voerzak af en beet een gat in de verpakking. Dit is natuurlijk niet dagelijks wenselijk gedrag, maar op dat moment kon ik het wel uitjuichen. Zo’n paard iets ondeugends te zien doen, dat is van onschatbare waarde!
- Gebruik van positieve bekrachtiging: Paarden met learned helplessness hebben in hun leven zoveel training met negatieve bekrachtiging met slechte timing en positieve correctie gekend in hun leven dat zij hierdoor te beschadigd zijn geraakt. Elke spoortje van dwang kan hen weer terugbrengen in oud gedrag en oude trauma’s en kan 10 stappen terug in ontwikkeling betekenen. Om die reden kies ik enkel voor training met positieve bekrachtiging. Waarbij je, bij voorkeur traint in vrijheid, dus het paard de keuze geeft mee te doen aan een training of niet.
- Let op de emoties van je paard: Binnen trainingen van bijvoorbeeld Connection Training, ligt de focus op emotionele stabiliteit van paarden. Focus je op, voor je paard positief aanvoelende emoties zoals binnen het ZOEK-systeem, het SPEEL-systeem en het ZORG-systeem. En vergroot deze in de training.
- Maak gebruik van methodes om eigen initiatief te vergroten en uit te dagen: Bij paarden met learned helplessness maak ik erg graag gebruik van methodes van Hersenwerk en Speurwerk. Dit laat paarden op een heel fijne en natuurlijke manier zelf nadenken en op zoek gaan naar oplossingen. Maak de ‘vraag’ in het begin makkelijk. Deze paarden staan cognitief nog wat achter en mogen nog wat geholpen worden. Al snel zal het kwartje vallen en zal het paard actief gaan meedenken.
Met bovenstaande voorbeelden zul je al snel gaan merken dat jouw paard meer open gaat staan voor contact. Bovenstaande methodes helpen jullie geheid het plezier samen te vergroten. Het is geweldig om te zien hoe deze paarden kunnen opbloeien en kunnen gaan genieten van het leven. Om hier aan de zijlijn deelgenoot van te mogen zijn, zal een enorme verrijking van jullie leven samen gaan betekenen!
Wil je meer weten over het onderwerp, of heb je vragen? Neem gerust contact met me op. Het is mijn grootste passie paarden te helpen die hier aan lijden!